نوع مقاله : فنی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.

2 استادیار موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران

3 دانشیار موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، کرج، ایران.

4 دانشجوی دکتری دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان، رشت، ایران.

چکیده

همگام با طرح ایده توسعه پایدار، مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه مورد توجه قرار گرفته است. بررسی چالش­ها و مسائل حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در ایران شامل کمبود ماده آلی و عناصر غذایی در خاک، عدم تعادل تغذیه­ای گیاه، کارایی کم استفاده از کودهای شیمیایی، وجود تنش­های محیطی و انتقال ناقص دانش به بهره­برداران پیچیدگی و چند بعدی بودن توصیه کودی را در سطح مزارع مشخص می­نماید. مدیریت حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در کشور مسیر تکاملی به‌سوی جامع­نگری را در دوره­ی اول حرکت به‌سوی تلفیق با کاربرد انواع کودهای شیمیایی و آلی در قالب یک برنامه واحد مدیریتی طی نموده است. با این حال در توسعه مدیریت تلفیقی ضروری است چارچوبی تدوین گردد که کلیه عوامل دخیل را به‌صورت یکپارچه و در یک بسته مدیریتی شامل شود. اجزای مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه شامل رقم گیاهی، کودهای شیمیایی، آلی و زیستی، سیستم زراعی، شرایط اقلیمی، ویژگی خاکی و شرایط اقتصادی و اجتماعی مورد تأکید هست. در این مقاله سه گام شامل 1) مشارکت کلیۀ ذی­نفعان در فرآیند طراحی، اولویت‌بندی، اجرا و نظارت، 2) تطبیق مقدار، زمان و روش مصرف توأم کودهای شیمیایی، آلی و زیستی با نیازهای غذایی ارقام مختلف گیاهی در سیستم زراعی مستقر مورد نظر با توجه به تنش­های محیطی و 3) انتشار دانش و فناوری تلفیقی در ایستگاه­ها یا پایگاه­های الگویی با مشارکت مروجین مسئول و کشاورزان داوطلب به منظور حصول دستاورد و اثربخشی در منطقه مورد نظر برای مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در ایران ارائه‌شده است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

A Framework for Integrated Soil Fertility and Plant Nutrition Management in Iran

نویسندگان [English]

  • Farhad Moshiri 1
  • Mohammad Reza Balali 2
  • Farhad Rejali 3
  • Azadeh sedaghat 4

1 Assistant Prof., Soil and Water Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran.

2 Assistant Prof., Soil and Water Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran

3 Associate Prof., Soil and Water Research Institute, Agricultural Research, Education and Extension Organization (AREEO), Karaj, Iran

4 PhD student in the Faculty of Agriculture, University of Guilan, Rasht, Iran.

چکیده [English]

In congruence with the idea of sustainable development, integrated soil fertility and plant nutrition management has received global attention. The challenges facing soil fertility and plant nutrition in Iran include low soil organic carbon and nutrient contents, imbalanced plant nutrition, low nutrient efficiency, ineffective soil fertility system, environmental stresses, non-efficient fertilizer application, and inadequate knowledge transfer to users. Under these conditions, recommending proper fertilizers will be a multi-faceted and complex task. The development of a framework that incorporates all the factors involved into a single management package is the prerequisite to the integrated soil fertility and plant nutrition management as a smart system for applying an optimal assortment of chemical, organic, and biological sources of nutrients well adapted to environmental and local conditions and aimed at optimized exploitation of inherent soil capacities in a cropping system while sparing negative effects on soil ecological services. The desired integrated management system must be capable of duly accounting for all the components including plant variety; chemical, organic, and biological fertilizers; cropping system; climatic and soil conditions; and socio-economic parameters. The present study introduces the following three steps to achieve an integrated management system: 1) participation of all the stakeholders in the design, prioritization, implementation, and monitoring processes; 2) integrated use of chemical, organic, and bio-fertilizers in terms of amounts, timing, and method of application well adapted to the nutritional requirements of the plant varieties grown in the established cropping system with due consideration of environmental stresses; and 3) dissemination of localized knowledge and know-how of the integrated management system with the help of local extensionists and volunteer farmers from a pilot farm for replication and achievement of the expected outcomes in other farming sites.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Soil fertility and plant nutrition challenges
  • Soil fertility management
  • Integration paradigm
  • Participatory approach
  • research for development
  1. اسدی. ه. 1395. بررسی اثربخشی کود زیستی ویژه گندم (فلاویت) بر عملکرد گندم در استان­های مختلف کشور. نشریه فنی شماره 2028. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  2. اسفندیاری اخلاص، ا.، نائل، م.، حمزه­ئی، ج.، صفری سنجانی، ع. ا.، و م. شکل‌آبادی. 1397. اثر میان‌مدت مدیریت‌های مختلف خاک‌ورزی و گیاه پوششی خلر بر برخی شناسه‌های زیستی کیفیت خاک در زراعت لوبیا. نشریه علوم آب‌وخاک (علوم و فنون کشاورزی و منابع طبیعی). 20: 235-223.
  3. اسماعیلی. م.، گلچین، ا.، و م. س. درودی. 1379. تعیین حد متعادل عناصر غذایی در سیب به روش DRIS. مجله علوم خاک و آب. 12:­ 26-22.
  4. اسماعیلیان، ی.، گلوی، م.، امیری، ا.، و م. حیدری. 1393. اثر کودهای آلی و شیمیایی بر عملکرد ، اجزای عملکرد و کیفیت دانه آفتابگردان در شرایط تنش خشکی. نشریه دانش آب‌وخاک. 24: 189-175
  5. بازرگان، ک.، بلالی، م. ر.، سعادت، س.، دواتگر، ن.، رضایی، ح.، افتخاری، ک.، غالبی، س.، طهرانی، م. م.، مشیری، ف.، اسدی رحمانی، ه.، فلاح، ع. ر.، شهبازی، ک.، داوودی، م. ح.، و ا. ف. مرادی. 1395. برنامه تحقیقات مدیریت پایدار خاک و آب: مبانی، چالش­ها و تلفیق فعالیت­ها. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  6. بستامی، ا.، و م. مجیدیان. 1394. تأثیر میکوریزا، کود فسفات زیستی و کود دامی بر مقادیر رنگیزه‌های فتوسنتزی و عملکرد گشنیز (Coriandurum sativum L.). تولیدات گیاهی. 60: 49-38.
  7. بغدادی، ا، ص.، کاشانی، ع.، گل زردی، ف.، و م. ن. ایلکایی. 1396. مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک برای بهبود عملکرد علوفۀ ذرت. نشریه پژوهش­های کاربردی زراعی. 30: 89-75.
  8. بصیرت، م. 1394. تدوین زیر برنامه پژوهشی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در شرایط ویژه تنش‌های زنده و غیرزنده، کشت‌های متراکم، هیدروپونیک، ارگانیک. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی. نشریه شماره 1962. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  9. بصیرت، م.، حقیقت نیا، ح.، و س. م. موسوی. 1397. ارزیابی و تعیین وضعیت تغذیه‌ای باغات پرتقال رقم والنسیا در جنوب استان فارس. نشریه آب‌وخاک. 32: 154-143.
  10. بلالی، م. ر.، و س. ع. غفاری نژاد. 1398. تحلیل وضعیت حاصلخیزی خاک کشور از دیدگاه مدیریت تلفیقی: چالش­ها و راهبردها. مجموعه مقالات شانزدهمین کنگره علوم خاک ایران. 8-5 شهریور 1398. دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
  11. بلالی، م. ر.، رضایی، ح.، و ف. مشیری. a 1393 .وضعیت حاصلخیزی خاک­های کشور و ضرورت ارتقای توان آن برای خدمات‌رسانی به تولیدات کشاورزی. ص. 48-17. در کتاب: خاوازی، ک. و همکاران (نویسندگان). برنامه جامع حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه 1401-1393. جلد اول. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  12. بلالی، م. ر.، مشیری، ف.، و ح. رضایی. b روند تغییرات جمعیت، تولید محصولات کشاورزی و  وضعیت منابع خاک و آب. ص. 16-5. در کتاب: خاوازی، ک. و همکاران (نویسندگان). برنامه جامع حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه 1401-1393. جلد اول. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران
  13. بلالی، م. ر.، طهرانی، م. م.، مشیری، ف.، بصیرت، م.، کشاورز، پ.، غیبی، م. ن.، سماوات، س.، و م. محمودی. 1394. مدیریت تلفیقی حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه در ایران: نظریه تا عمل. مجموعه مقالات چهاردهمین کنگره علوم خاک ایران. 18-16 شهریور 1394. دانشگاه ولی‌عصر رفسنجان، رفسنجان، ایران.
  14. حجارپور، ا.، سلطانی، ا.، زینلی، ا.، کشیری، ح.، آینه بند، ا.، و م. ناظری. 1396. ارزیابی خلأ عملکرد گندم (Triticum aestivum L.) با استفاده از روش تحلیل مقایسه کارکرد (CPA) در استان گلستان. مجله علوم زراعی ایران. 19: 101-86.
  15. حسینی، ی.، صالح، ج.، عسکری، م.، و م. بصیرت. 1396. راهنمای تغذیه گیاهی و مدیریت تنش­های محیطی به‌منظور پیشگیری و مقابله با عارضه زوال مرکبات. نشریه فنی شماره 553. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  16. خود شناس. م.، دادیور، م.، اسدی رحمانی، ه.، و م. افشاری. 1385. ارزیابی استفاده از مایه تلقیح ریزوبیوم در مقایسه با مصرف کود نیتروژن در زراعت لوبیا در استان مرکزی. علوم کشاورزی و منابع طبیعی. 13: 114-105.
  17. خیری­زاده آروق، ی.، سید شریفی، ر.، و ر. خلیل زاده. 1397. کاهش اثرات تنش شوری در تریتیکاله (× Triticosecale) با کاربرد کودهای زیستی و روی. مجله پژوهش‌های گیاهی. 31: 882-869.
  18. دریاشناس، ع. م.، و ف. دهقانی. 1381. تعیین حد بهینه عناصر غذایی در انار استان یزد به روش DRIS..نشریه فنی شماره 1140. موسسه تحقیقات خاک و آب.
  19. دریاشناس، ع. م.، و ح. رضایی. 1389. تعیین نرم­های استاندارد دریس (DRIS) برای چغندرقند پاییزه در استان خوزستان. مجله چغندرقند. 26: 204-183.
  20. رجالی. ف.، و ک. خاوازی. 1379. مقایسه کارایی مایه تلقیح­های سویا تهیه شده در موسسه تحقیقات خاک و آب با انواع مشابه وارداتی. مجله علوم خاک و آب، 9: 113-110.
  21. رستگار، ح.، و م. س. تدین. 1381. تعیین حد بهینه عناصر غذایی در مرکبات جنوب کشور به روش DRIS. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی. مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی فارس، زرقان، ایران
  22. رمرودی،م.، مظاهری، د.، مجنون حسـینی، ن.، حسـین زاده، ع.، و م. حسـینی. 1389. تـأثیر گیاهـان پوششی، سیستم خاک‌ورزی و کود نیتروژن بر عملکرد سورگوم علوفه‌ای (Sorgum bicolor L). علوم گیاهان زراعی ایران. 41: 769-763.
  23. زارع مهرجردی، م. 1391. تعیین شاخص­های DOP و بررسی وضعیت نیترات در میوه خیار گلخانه­ای استان یزد. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی. نشریه شماره 1923. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  24. سماوات، س. 1396. بررسی اثر کاربرد کودهای آلی مختلف بر خواص شیمیایی، فیزیکی و بیولوژیکی خاک تحت کشت تناوب گندم-ذرت. گزارش نهایی طرح تحقیقاتی. نشریه شماره 2161. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  25. سیدی، م؛ مجدمف م.، بابایی نژاد، ت.، و ن. دروگر. 1396. بررسی اثر توأم کودهای شیمیایی و زیستی بر ویژگی‌های کمی و کیفی برخی از ارقام گندم نان در شرایط آب و هوایی شوشتر. علوم به زراعی گیاهی. 8: 11-1.
  26. شهبازی، ح.، و ع. سپهری. 1396. اثر تاریخ کاشت و مصرف کودهای زیستی و شیمیایی بر عملکرد و اجزای عملکرد بادام‌زمینی. مجله تولید و فرآوری محصولات زراعی و باغی. 7: 68-57.
  27. صباحی، ح.، تکافویان، ج.، مهدوی دامغانی، ع.، و ه، لیاقتی. 1389 . بررسی اثر مصرف تلفیقی کودهای دامی، بیولوژیک و شیمیایی بر تولید کلزا (Brassica napus L)  در شرایط خاک شور استان قم. مجله بوم‌شناسی کشاورزی. 2: 287-291.‎
  28. صفاری، ح.، بلالی، م. ر.، و ل. رضاخانی. 1398. تداوم پایلوت­های تغذیه بهینه در مزارع کشاورزان ضمانت تغییر پایدار متوسط تولید محصولات کشاورزی. مجموعه مقالات شانزدهمین کنگره علوم خاک ایران. 8-5 شهریور 1398. دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
  29. طهرانی، م. م.، بلالی، م. ر.، مشیری، ف.، و ع. م. دریاشناس. 1391. توصیه و برآورد کود در ایران: چالش‌ها و راهکارها. مجله پژوهش­های خاک. 26: 123-144.
  30. ظفری، ج.، رخزادی، ا.، و ر. طالبی. 1398. اثر کودهای آلی و شیمیایی بر رشد و عملکرد ارقام نخود تحت شرایط دیم. مجله علمی پژوهشی فیزیولوژی گیاهان زراعی. 11: 103-85.
  31. عاشوری، م.، اصفهانی، م.، عبداللهی، ش.، و ب. ربیعی. 1392. اثر محلول‌پاشی مکمل­های کود آلی بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد و خصوصیات کیفی دو رقم برنج. مجله تحقیقات غلات.3: 291-305.
  32. علیزاده، پ.، و س. فلاح. 1391. اثر قطع آبیاری و کودهای نیتروژن­دار بر رشد، عملکرد و اجزای عملکرد ذرت علوفه­ای. فن‌آوری تولیدات کشاورزی. 12: 37-25.
  33. غیبی، ن.، مشیری، ف.، بلالی، م. ر.، طهرانی، م. م.، سماوات، س.، اسدی رحمانی، ه.، ح. رضایی. 1393. نظام برآورد، تولید، تأمین، توزیع و مصرف کود. ص. 106-71. در کتاب: خاوازی، ک. و همکاران (نویسندگان). برنامه جامع حاصلخیزی خاک و تغذیه گیاه 1401-1393. جلد اول. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  34. قاسم‌زاده. م.، و ا. اصغرزاده. 1392. بررسی تأثیر تلقیح سویه‌های مختلف ریزوبیومی و مصرف کود بر عملکرد و اجزای عملکرد نخود بومی نیشابور در خراسان رضوی. پژوهش­های حبوبات ایران. 1: 58-51.
  35. قربانیان، د.، رجالی، ف.، و ا. اسمعیلی زاد. 1393. بررسی کارایی همزیستی قارچ‌های مایکورایزا با گیاه ذرت تحت شرایط تنش کم‌آبی. پژوهش­های آب در کشاورزی. 4: 689-677 .
  36. کاظم علیلو، س.، نجفی، ن.، ریحانی تبار، ع.، و م. غفاری. 1396. اثر مصرف تلفیقی کود فسفر و لجن فاضلاب بر شاخص کلروفیل و برخی ویژگی‌های رشد آفتابگردان در شرایط تنش کم‌آبی. مجله مدیریت خاک و تولید پایدار. 7: 1-18.
  37. ﮐﺸﺎورز، پ.، ﻣﺸﯿﺮی، ف.، ﻃﻬﺮاﻧﯽ، م. م.، و م. ر. ﺑﻼﻟﯽ. 1394. راﻫﺒﺮدﻫﺎی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﻠﻔﯿﻘﯽ ﺣﺎﺻﻠﺨﯿﺰی ﺧﺎک در ﺗﻮﻟﯿﺪ ﮔﻨﺪم در اﯾﺮان. ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اراﺿﯽ. 3: 72-61.
  38. کلارستاقی، ک.، و ا. س. سجادی. 1375. حد متعادل عناصر غذایی در چغندرقند با روش DRIS در خراسان. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی. نشریه شماره 999. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  39. گودرزی، ک.، و م. حسینی فرهی. 1387. ارزیابی تعادل تغذیه‌ای در تاکستان­های استان کهگیلویه و بویراحمد با استفاده از روش دریس. مجله علوم و فنون باغبانی ایران. 9: 58-48.
  40. مجاب قصرالدشتی، ع.، مقصودی، ع.، بهزادی، ی.، و م. ج. فریدونی. 1396. تأثیر منابع مختلف کودی بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت شیرین. نشریه بوم‌شناسی کشاورزی. 1: 184-171.
  41. مردوخی، ب.، رجالی، ف.، و م. ج. ملکوتی. 1387. تأثیر همزیستی میکوریزی بر عملکرد و اجزای عملکرد دو رقم نیمه مقاوم و مقاوم گندم در سطوح مختلف شوری. علوم خاک و آب. 22: 95-83.
  42. مستشاری، م. 1393. شناخت ناهنجاری­های تغذیه­ای و حد مطلوب عناصر غذایی در محصولات زراعی گندم و ذرت استان قزوین. گزارش نهایی پروژه تحقیقاتی. نشریه شماره 1888. موسسه تحقیقات خاک و آب، کرج، ایران.
  43. مستشاری، م.، گلمحمدی، م.، و م. پیله فروش.1390. تعیین انحراف از حد بهینه عناصر پرمصرف و کم‌مصرف باغات زیتون در استان قزوین. هفتمین کنگره علوم باغبانی. 14 شهریور 1390. دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان. ایران.
  44. مشیری، ف.، و ن. زاهدی فرد. 1398. بیلان عناصر غذایی در خاک‌های کشاورزی ایران. مجموعه مقالات شانزدهمین کنگره علوم خاک ایران. 7-5 شهریور 1398. دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
  45. مشیری، ف.، و س. سماوات. 1396. مدیریت کربن آلی خاک در اراضی کشاورزی ایران چالش­ها و راهکارها. مجموعه مقالات پانزدهمین کنگره علوم خاک ایران. 8-6 شهریور 1396. دانشگاه صنعتی اصفهان، اصفهان، ایران.
  46. مشیری، ف.، و س. م. موسوی. 1397. وضعیت کارایی مصرف کود در ایران: چالش­ها و راهکارها. دوازدهمین کنگره پیشگامان پیشرفت. ظرفیت­ها، چالش‌ها و تدابیر پیشرفت ایران. 22 آذرماه 1397. دانشگاه الزهرا، تهران، ایران.
  47. مشیری، ف.، ضیائیان، ع. ح.، فروهر، م.، کلهرف م.، سبطی، م.، و ح. ملاحسینی. 1398. اثر کاربرد توأم کود گاوی وسوپرفسفات تریپل بر بهره‌دهی سیستم زراعی و بیلان فسفر خاک طی دو سال کشت تناوبی گندم-ذرت علوفه‌ای. مجموعه مقالات شانزدهمین کنگره علوم خاک ایران. 7-5 شهریور 1398. دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.
  48. مصلحی، ن.، نیک نژاد، ی.، فلاح آملی، ه.، و ن. خیری. 1395. اثر کاربرد تلفیقی کودهای شیمیایی، آلی و زیستی بر برخی صفات مرفوفیزیولوژیکی برنج (Oryza sativa L.) رقم طارم هاشمی. فصلنامه علمی پژوهشی فیزیولوژی گیاهان زراعی- دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز. 8: 103-87.
  49. ناصری. ر.، مهرشاد، ب.، زارع، م.، خاوازی، ک.، و ز. طهماسبی. 1396. اثر باکتری­های افزاینده رشد و قارچ مایکورایزا بر رشد و عملکرد گندم در شرایط دیم. نشریه زیست‌شناسی خاک. 1: 67-49.
  50. نصیری محلاتی، م.، کوچکی، ع.، رضوانی، پ.، و ع. بهشتی. 1395. اگرواکولوژی (ترجمه). انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، 460 صفحه.
  51. یداللهی، پ.، و م. ر. اصغری‌پور. 1394. تأثیر کیفیت آب آبیاری و تیمارهای مختلف کودی بر جذب عناصر در گیاه دارویی گاوزبان اروپایی. تحقیقات کاربردی اکوفیزیولوژی گیاهی. 2: 120-105.
  52. Al-Busaidi, A., Yamamoto, T., Inoue, M., Eneji, A. E., Mori, Y., and M. Irshad. 2008. Effects of zeolite on soil nutrients and growth of barley following irrigation with saline water. Journal of Plant Nutrition. 31: 1159-1173.
  53. Antolin, M. C., Muro, I., and M. Sanchez-Diaz. 2010. Application of sewage sludge improves growth, photosynthesis and antioxidant activities of nodulated alfalfa plants under drought conditions. Environ. Exp. Bot. 68: 75-82
  54. Anwar, M., Patra, D. D., Chand, S., Alpesh, K. Nagvi, A. A. and S. P. S. Khanuja. 2005. Effect of organic manures and inorganic fertilizer on growth, herb and oil yield, nutrient. Accumulation, and oil quality of French basil, communication in soilse. And plant Analysis 36: 1737-1746.
  55. Bahrani, M.J., Raufat, M. H., and H. Ghadiri. 2007. Influence of wheat residue management on irrigated corn grain production in a reduced tillage system. Soil and Tillage Research. 94: 305-309.
  56. Baligar, V. C., and N. K. Fageria. 2015. Nutrient use efficiency in plants: An overview. In: A. Rakshit et. Al. (eds.), Nutrient use efficiency: from basics to advances. Springer, India.
  57. Cardoso, E. J. B. N., Vasconcellos, R. L. F., Bini, D., Miyauchi, M. Y. H., Santos, C. A. D., Alves, P. R. L., Paula, A. M., Nakatani, A. S., Pereira, J. M., and M. A. Nogueira. 2013. Soil health: looking for suitable indicators. What should be considered to assess the effect of use and management on soil health? Sci. Agric. 70: 274–289.
  58. Daei, H., Ardekani. M. R., Rejali, F., Teimuri, S., and M. Miransari. 2009. Alleviation of salinity stress on wheat yield, yield component, and nutrient uptake using arbuscular mycorrhizal fungi under field conditions. Journal of Plant Physiology. 166: 617-625.
  59. Doan, T. T., Henry-des-Tureaux, T., Rumpel, C., Janeau, J. L. and P. Jouquet. 2015. Impact of compost, vermicompost and biochar on soil fertility, maize yield and soil erosion in Northern Vietnam: A three years mesocosm experiment. Science of the Total Environment. 514: 147-154.
  60. El Sheikha, A. F. 2016. Mixing manure with chemical fertilizer, why? and what is after? Nutrition and Food Technology. 2: 1-5.
  61. Fairhurst, T. 2012. Handbook for integrated soil fertility management. Africa Soil Health Consortium, Nairobi.
  62. 2005. Fertilizer use by crop in the Islamic republic of Iran. Rome, Italy.
  63. 2006. Plant nutrition for food security. A guide for integrated nutrient management. FAO Fertlizer and plant nutrition bulletin. Rome, No 16, 347p.
  64. Farooq, M., A. Wahid. N. Kobatashi, D. Fujita and S. M. A. Basra. 2009. Plant drought stress: effects, mechanisms and management. Agron. Sustain. Dev. 29: 185-212.
  65. Gang, X. M., Chu, L. D., Mei, L. J., Zhu, Q. D., Yagi, K. and Y. Hosen. 2008. Effects of organic manure application with chemical fertilizers on nutrient absorption and yield of rice in hunan of southern china. Agricultural Sciences in China. 7: 1245-1252.
  66. Gram, G., Roobroeck, D., Pypers, P., Six, J., Merckx, R., and B. Vanlauwe. 2020. Combining organic and mineral fertilizers as a climate-smart integrated soil fertility management practice in sub-Saharan Africa: A meta-analysis. PloS one. 15: e0239552.‏
  67. Hamdallah, G. 2000. Soil fertility management: the need for new concepts in the region. Proceedings of the regional workshop on soil fertility management through farmer field schools in the Near East. 2-5 October 2000, Amman, Jordan.
  68. Hilhorst, T., and C. Toulmin.2000. Policy and best practices document. Integrated soil fertility management. Dutch Ministry of Foreign Affairs, The Hague, 64p.
  69. 2002. Collaborative research programme for soil fertility restoration and management in resource-poor areas of Sub-Saharan Africa. Technical Bulletin IFDC–T-67, IFDC, Muscle Shoals, AL.
  70. Khan, M. N., Mobin, M., Abbas, Z. K. and S. A. Alamri. 2018. Fertilizers and their contaminants in soils, surface and groundwater. Encyclopedia of Anthropocene. 5: 225-240.
  71. Lal, R., Mokma, D., and B. Lowery. 1999. Relation between soil quality and erosion. PP. 39-56. In: R. Lal, (Eds.). Soil Quality and Soil Erosion, Soil and Water Conservation Society and CRC Press, Boca Raton.
  72. Liu, C. Y., Zhang, F., Zhang, D. J., Srivastava, A.K., Qiang-Sheng, W., and Z. Ying-Ning. 2018. Mycorrhiza stimulates root-hair growth and IAA synthesis and transport in trifoliate orange under drought stress. Sci. Rep. 8: 1-9.
  73. Miransari, M., Bahrami, H. A., Rejali, F., and M. J. Malakouti. 2008. Using arbuscular mycorrhiza to alleviate the stress of soil compaction on wheat (Triticum aestivum L.) growth. Soil Biology and Biochemistry. 40: 1197-1206.
  74. Moshiri, F., Samavat, S., and M. R. Balali. 2017. Soil organic carbon: A key factor of sustainable agriculture in Iran. pp. 492-496. Proceedings of the global symposium on soil organic carbon. 21-23 March, 2017. FAO, Rome, Italy.
  75. Mostashari, M., Khosravinejad, A., and M. Golmohammadi. 2018. Comparative study of DOP and CND methods for leaf nutritional‎ diagnosis of vitis vinifera in Iran. Communications in Soil Science and Plant Analysis. 49: 576-584.
  76. Motesharezadeh, B., Etesami, H., Bagheri-Novair, S., and H. Amirmokri. 2017. Fertilizer consumption trend in developing countries vs. developed countries. Environmental monitoring and assessment. 189: 103.
  77. Mugwe, J., Ngetich, F., and E. Oduor Otiengo. 2019. Integrated soil fertility management in sub-saharan Africa: Evolving paradigms toward integration. In W. Leal Filho et. al., (Eds.). Zero hunger. Springer, Switzerland.
  78. Nasri, R., Kashani, A., Paknejad, F., Vazan, S., and M. Barary. 2014. Effect of pre-sowing plants and different nitrogen levels on the yield and yield components of wheat (Triticum aestivum L.). International Journal of Biosciences. 5: 157-166
  79. Pirdashti, H., Motaghian, A., and M. A. Bahmanyar. 2010. Effect of organic amendments application on grain yield, leaf chlorophyll content and some morphological characteristics in soybean cultures. Journal of Plant Nurture 33: 485-495.
  80. Rajasekaran, S., Sundaramoorthy, P. and K. Sankar Ganesh. 2015. Effect of FYM, N, P fertilizers and biofertilizers on germination and growth of paddy (Oryza sativa L.). International Letters of Natural Sciences. 35: 59-65.
  81. Roussos, P. A., Gasparatos, D., Kechrologou, K., Katsenos, P., and P. Bouchagier. 2017. Impact of organic fertilization on soil properties, plant physiology and yield in two newly planted olive (OleaeuropaeaL.) cultivars under Mediterranean conditions. ScientiaHorticulturae, 220: 11- 19.
  82. Srivastava, A. K., Malhotra, S. K., and N. K. Krishna Kumar. 2015. Exploiting nutrient-microbe synergy in unlocking productivity potential of perennial fruits: a review. Ind. J. Agric. Sci. 85: 459–481
  83. Srivastava, A.K. 2020. Climate-smart integrated soil fertility management in fruit crops: An overview. In Fruit Crops. Elsevier. Pp: 521-540.
  84. Srivastava, A.K., Paithankar, D.H., Venkataramana, K.T., Hazarika, B., and P. Patil. 2019. INM in fruit crops sustainable quality production and soil health. Indian J. Agric. Sci. 89: 379–395.
  85. Stewart, W. M., Dibb, D. W., Johnston, A. E., and T. J. Smyth. 2005. The contribution of commercial fertilizer nutrients to food production. Agronomy Journal. 97:1-6.
  86. TSBF-CIAT. 2005. Integrated soil fertility management in the tropics: From knowledge to implementation: TSBF-CIAT’s strategy and work plan 2005–2010. Centro Internacional de Agricultura Tropical (CIAT), Cali, Columbia.
  87. Vanlauwe, B., Bationo, A., Chianu, J., Giller, K. E., Merckx, R., Mokwunye, U., Ohiokpehai, O., Pypers, P., Tabo, R., Shepherd, K. D., Smaling, E. M. A., Woomer, P. L., and N. Sanginga. 2010. Integrated soil fertility management: Operational definition and consequences for implementation and dissemination. Outlook on Agriculture. 39: 17-24.
  88. Vanlauwe, B., Descheemaeker, K., Giller, K. E., Huising, J., Merckx, R., Nziguheba, G., Wendt, J., and S. Zingore. 2015. Integrated soil fertility management in sub-Saharan Africa: unravelling local adaptation. Soil. 1:491-508.
  89. Witt, C. 2003. Fertilizer use efficiencies in irrigated rice in Asia. Proceedings of the IFA regional conference for Asia and the Pacific. 6-8 October 2003. Cheju Island, Republic of Korea.
  90. Wu, Q. S., Srivastava, A. K., and M. Q. Cao. 2016b. Systematicness of glomalin in roots and mycorrhizosphere of a split-root trifoliate orange. Plant Soil Environ. 62: 508–514.
  91. Zarea, M. J., Ghalavand, A., Mohammadi Goltapeh. E., and F. Rejali. 2009. Role of clover species and AM Fungi (Glomus mosseae) on forage yield, nutrients uptake, nitrogenase activity and soil microbial biomass. Journal of Agricultural Technology. 2: 337-347
  92. Zayed, B. A., Elkhoby, W. M., Salem, A. K., Ceesay, M., and N. T. Uphoff. 2013. Effect of integrated nitrogen fertilizer on rice productivity and soil fertility under saline soil conditions. Journal of Plant Biology Research. 2: 14-24.